Massalski Jan Mikołaj h. własnego (1728–1763), podczaszy lit. Był trzecim z kolei synem Michała Józefa (zob.) i Franciszki z Ogińskich, kasztelanki trockiej, bratem Józefa Adriana (zob.) i Ignacego (zob.). Na widownię publiczną wystąpił na sejmie 1744 r., będąc starostą wołkowyskim i drugim posłem wołkowyskim. Na sejmie 1746 r., posłując z Grodna, wybrany został do komisji litewskiej w sprawie aukcji skarbu. Prócz wołkowyskiego posiadał już wówczas star. radoszkowskie. W r. 1748 awansował w hierarchii wojskowej, został (20 XII) pułkownikiem artylerii lit. Na sejm 1750 r. posłował z Wołkowyska (powiat ten, jako starosta grodowy wołkowyski, miał z ramienia Czartoryskich i rodziny w swojej pieczy). W r. 1756 (20 XII) został, po rezygnacji brata Kazimierza, podczaszym lit. U schyłku r. 1759 stał się M. bohaterem głośnej rozgrywki między Massalskimi a dworem, a ściślej – między «familią» a dworem. Jako płk artyl. lit., doświadczony w wojnach pod wodzami saskimi Maurycym i Löwendahlem żołnierz, upatrzony został przez starego gen. artyl. lit. Antoniego Sołłohuba na następcę. Ponieważ M. był stronnikiem «familii», dwór zdecydował nie dopuścić do tego awansu, pozbawić go zarówno pułkownikostwa, jak i ekspektatywy na następstwo po Sołłohubie. Wobec tego, że wyznaczono kandydatów na oba urzędy, M. złożył królowi na ręce bpa Kajetana Sołtyka dymisję, a Eustachego Potockiego, gen. artyl. lit. – nominata, wyzwał na pojedynek. Dwór stwierdził, że dymisja została złożona nie wg litery prawa (za późno) i nie uznał jej. A ponieważ M., pozostając nadal wojskowym, ważył się wyzwać na pojedynek zwierzchnika, stawiono go przed sądem wojskowym hetmana Michała Radziwiłła. W oznaczonym terminie M. do sądu się nie stawił, a rozważywszy sprawę z całą rodziną, doszedł do wniosku, że celem dworu była nie jego głowa (za wspomniane wykroczenie groziła kara śmierci), lecz chęć upokorzenia w jego osobie «familii». M., przymuszony sytuacją, wykonał przed hetmanem Radziwiłłem akt skruchy. Pozwoliło mu to jeszcze w r. 1760 posłować na sejm (z Orszy).
W r. 1761 był M. kandydatem Czartoryskich do laski Trybunału Lit. (deputat mozyrski). Walczył o nią bardziej zdecydowanie niż ojciec, polityczna głowa rodziny, który też ostatecznie doprowadził do kompromisu z przeciwnym M-emu wysłannikiem dworu. Podczaszemu obiecano, za poręką hetmana Radziwiłła, że zostanie marszałkiem przyszłego Trybunału. Kolejną porażkę poniósł M. latem, gdy nie uzyskał Orderu Orła Białego, o który wraz z bratem zabiegał. Czartoryscy i ojciec M-ego, który wstawiennictwo wypraszał u przyjaciół dworu, dopilnowali, by laska Trybunału Wileńskiego 1762 r. nie minęła podczaszego (deputat wołkowyski). Otrzymał też wreszcie (3 VIII 1762) Order Orła Białego. Jako marszałek trybunalski, M. starał się o zdobycie opinii bezstronnego sędziego, co w praktyce znaczyło, że nie wykorzystał swego stanowiska dla popierania przyjaciół «familii» i nękania jej wrogów; wynikało to zapewne nie tyle z niezłomności moralnej podczaszego, co z rachub politycznych jego ojca, który chciał w ten sposób zasłużyć u dworu na dalsze promocje dla Massalskich i odpłacić kanclerzowi lit. Michałowi Czartoryskiemu za odmowę woj. wileńskiego dla hetmana. Niespodziewanie, pełniąc służbę marszałka trybunału, zmarł M. (prawdopodobnie na zapalenie płuc) 27 I 1763. Pochowano go w kościele parafialnym w ojcowskich Wiejsiejach koło Sejn. Rodziny nie założył.
Dworzaczek, Genealogia; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 246; – Konopczyński W., Od Sobieskiego do Kościuszki, Kr. 1921 s. 166–87 (Burzliwy trybunał wileński <1761>); tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1911 II; Łoza S., Historia Orderu Orła Białego, W. 1922 s. 29; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1912 II; – Diariusze sejmowe z wieku XVIII, W. 1912–37 II–III; Jakubowski W., Listy do Jana Klemensa Branickiego, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1882 s. 9–10; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 III–IV; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. IV, kop., ks. 17, 8 IX 1760, ks. 18, 2 VIII, 5 X 1761, ks. 19, 13 IV 1762, V teka 196 nr 9340, Arch. Roskie, korespondencja, pudło XVIII nr 16, 14 II 1762; B. Czart.: rkp. 3127, 3889.
Zofia Zielińska